Borsada T1 ve T2 Ne Demek? Detaylı Açıklama ve Kullanım Rehberi

Borsa İstanbul’da işlem yapmaya başladığınızda sıkça karşılaşacağınız terimlerden ikisi T1 ve T2’dir. Bu kavramlar, hisse senedi alım satım işlemlerinin gerçekleşme zamanlamasını ve ödeme süreçlerini düzenleyen kritik unsurlardır. T1 ve T2 sistemini doğru anlamak, hem nakit yönetiminizi daha etkin yapmanız hem de işlem stratejilerinizi optimize etmeniz açısından büyük önem taşır. Bu kapsamlı rehberde, T1 ve T2 kavramlarını detaylıca ele alacak, pratik örneklerle konuyu açıklayacak ve yatırımcıların en çok merak ettiği soruları yanıtlayacağız.

T1 ve T2 Kavramları Nedir?

T1 ve T2, hisse senedi işlemlerinin takas (settlement) sürecini ifade eden terimlerdir. “T” harfi “Trade” (işlem) kelimesinin kısaltmasıdır ve işlem gününü temsil eder. Yanındaki rakamlar ise işlem gününden kaç gün sonra takasın gerçekleşeceğini gösterir.

T Günü: Hisse senedi alım veya satım emrinizin gerçekleştiği gündür. Örneğin, Pazartesi günü bir hisse senedi alırsanız, o gün T günüdür.

T+1 (T1): İşlem gününden bir gün sonraki iş günüdür. Pazartesi T günü ise, Salı günü T+1’dir.

T+2 (T2): İşlem gününden iki gün sonraki iş günüdür. Pazartesi T günü ise, Çarşamba günü T+2’dir.

Bu sistem, Borsa İstanbul’un Takasbank aracılığıyla yürüttüğü düzenli bir ödeme ve teslimat sürecidir. Takas, alıcının parasını satıcıya, satıcının hisse senetlerini alıcıya teslim etme sürecidir.

Borsa İstanbul’da Takas Sistemi Nasıl İşler?

Borsa İstanbul’da hisse senedi işlemleri, T+2 takas sistemine göre gerçekleşir. Bu, uluslararası piyasalarda yaygın olarak kullanılan bir standarttır.

T Günü: İşlem Gerçekleşme

Pazartesi günü saat 10:00’da THYAO (Türk Hava Yolları) hissesinden 100 adet alım yaptığınızı düşünelim. İşleminiz gerçekleştiği an T günüdür. Bu noktada:

• Alım emriniz eşleşir ve işlem gerçekleşir
• Fiyat belirlenir ve işlem onaylanır
• Ancak henüz hisse senetleri hesabınıza gelmemiştir
• Para henüz hesabınızdan çıkmamıştır

T gününde sadece işlem kaydı oluşur. Fiili ödeme ve teslimat henüz gerçekleşmez.

T+1 Günü: İlk Takas Adımı

İşlem gününden bir gün sonra (Salı günü) T+1 sürecine girilir. Bu gün:

• Takasbank işlemleri kayda alır
• Ara hesaplamalar yapılır
• Yatırımcı hesapları güncellenir
• Ön hazırlıklar tamamlanır

T+1 gününde de henüz nihai takas gerçekleşmemiştir. Hisse senetleri portföyünüzde görünmeye başlayabilir ancak satış yapamazsınız.

T+2 Günü: Nihai Takas ve Ödeme

İşlem gününden iki gün sonra (Çarşamba günü) T+2’de nihai takas gerçekleşir:

• Hisse senetleri fiilen hesabınıza aktarılır
• Para hesabınızdan çekilir (alım için)
• Satış yaptıysanız para hesabınıza geçer
• Artık hisseleri satabilirsiniz

T+2 gününde tüm işlemler tamamlanır ve hisse senetleri üzerinde tam hak sahibi olursunuz.

T1 ve T2’nin Yatırımcıya Etkileri

T1 ve T2 sistemi, günlük işlem yapan yatırımcılar açısından önemli sonuçlar doğurur. Bu sistemi anlamak, nakit yönetimi ve işlem stratejileri için kritiktir.

Nakit Yönetimi ve Likidite

T+2 sistemi nedeniyle, satış yaptığınız hisse senetlerinden elde ettiğiniz para iki gün sonra hesabınıza geçer. Bu durum likidite planlaması açısından önemlidir.

Örnek Senaryo:

• Pazartesi: 10.000 TL’lik EREGL hissesi sattınız
• Salı (T+1): Para henüz hesabınızda yok, başka alım yapamazsınız
• Çarşamba (T+2): 10.000 TL hesabınıza geçer, yeni alım yapabilirsiniz

Bu sistem, özellikle tüm sermayesini kullanan yatırımcılar için dikkatli planlama gerektirir. Satış yapıp hemen başka bir hisse almak istiyorsanız, hesabınızda yeterli nakit bulundurmalısınız.

Gün İçi Alım-Satım (Intraday Trading)

Gün içi işlem yapan yatırımcılar için T+2 sistemi özel bir durum yaratır. Aynı gün aldığınız hisseyi aynı gün satabilirsiniz, ancak bu “T kredisi” kullanmak anlamına gelir.

T Kredisi Mekanizması:

• Sabah 10.000 TL nakit ile TUPRS alıyorsunuz
• Öğleden sonra TUPRS’ı satıyorsunuz
• Kar veya zarar hesabınıza anında yansır
• Ancak işlem maliyetleri T+2’de tahsil edilir

T kredisi kullanımı, brokerlar tarafından belirlenen limitler dahilinde mümkündür. Bazı brokerlar ücretsiz T kredisi sunarken, bazıları limitli veya ücretli sağlar.

Temettü Hak Ediş Tarihi

Temettü hakkı kazanmak için, temettü dağıtımına hak kazanma tarihinden en az 2 gün önce (T-2) hisse senedini almış olmanız gerekir. Bu, T+2 takas sisteminin doğrudan bir sonucudur.

Temettü Örneği:

• Hak ediş tarihi: Cuma
• En geç alım yapmanız gereken gün: Çarşamba (T günü)
• Çarşamba alırsanız, Cuma günü (T+2) hisseniz tamamen takaslanmış olur
• Perşembe alırsanız, takas Pazartesi’ye (T+2) denk gelir, temettü hakkı kazanamazsınız

Bu nedenle temettü dönemlerinde işlem yaparken T+2 sistemini dikkate almak önemlidir.

Uluslararası Piyasalarda Takas Süreleri

Dünya borsalarında farklı takas sistemleri uygulanmaktadır. Türkiye’nin de dahil olduğu T+2 sistemi, küresel standart haline gelmiştir.

Farklı Ülkelerde Takas Sistemleri

ABD Borsaları (NYSE, NASDAQ): T+2 sistemi kullanılır. 2017 yılına kadar T+3 sistemiydi ancak global standartlaşma için T+2’ye geçildi.

Avrupa Borsaları: Çoğu Avrupa borsası (London Stock Exchange, Euronext, Deutsche Börse) T+2 sistemi kullanır.

Asya Borsaları: Japonya T+2, Hong Kong T+2, Hindistan T+2 sistemi kullanır. Çin ise T+1 sistemiyle daha hızlı takas sağlar.

Gelişmekte Olan Piyasalar: Brezilya T+2, Güney Afrika T+3, Rusya T+2 sistemi kullanır.

T+0 ve Anlık Takas Sistemleri

Bazı piyasalar ve enstrümanlarda T+0 (anlık takas) sistemi uygulanmaktadır:

Kripto Para Borsaları: Bitcoin ve diğer kripto paralar anlık takaslanır. Aldığınız anda cüzdanınıza geçer.

Forex Piyasaları: Döviz işlemleri genellikle T+2’dir ancak CFD işlemleri anlık takaslanır.

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasaları: Türev ürünlerde genellikle günlük ödeme (daily settlement) yapılır.

T+0 sisteminin avantajı hız ve likidite, dezavantajı ise sistemik riskin artmasıdır. T+2 sistemi, piyasa istikrarı ve risk yönetimi açısından daha güvenli kabul edilir.

T1 ve T2 ile İlgili Pratik Örnekler

Teorik bilgileri pekiştirmek için farklı senaryolarda T1 ve T2’nin nasıl çalıştığını inceleyelim.

Örnek 1: Basit Alım İşlemi

Senaryo: Pazartesi günü 50 TL’den 200 adet GARAN hissesi aldınız.

Zaman Çizelgesi:

• Pazartesi (T): İşlem gerçekleşir, 10.000 TL bloke olur
• Salı (T+1): Hisseler portföyünüzde görünmeye başlar ancak satış yapamazsınız
• Çarşamba (T+2): Hisseler tamamen takaslanır, 10.000 TL çekilir, satış yapabilirsiniz

Çarşamba gününden itibaren bu hisseleri dilediğiniz gibi kullanabilirsiniz.

Örnek 2: Gün İçi Alım-Satım

Senaryo: Pazartesi sabah 100 TL’den BIMAS aldınız, öğleden sonra 105 TL’den sattınız.

İşlem Detayları:

• Sabah: 100 adet BIMAS alımı = 10.000 TL
• Öğleden Sonra: 100 adet BIMAS satışı = 10.500 TL
• Kar: 500 TL (komisyonlar hariç)

T+2 Etkisi:

• 500 TL kar anında hesabınızda görünür
• Ancak işlem maliyetleri T+2’de tahsil edilir
• T kredisi limiti dahilinde işlem yaptınız

Bu tür gün içi işlemler, T kredisi olarak değerlendirilir ve çoğu broker için limitsizdir.

Örnek 3: Ardışık İşlemler

Senaryo: Sürekli işlem yapan bir yatırımcısınız.

Pazartesi: 20.000 TL ile THYAO aldınız Salı: THYAO’yu sattınız (T+2 = Perşembe), 15.000 TL ile ASELS aldınız Çarşamba: ASELS’i sattınız (T+2 = Cuma), 25.000 TL ile SISE aldınız Perşembe: İlk THYAO satışından 20.000 TL hesabınıza geçti

Bu örnekte, ardışık işlemler yapıyorsunuz ancak her işlemin takası farklı günlerde gerçekleşiyor. Nakit planlaması yaparken tüm T+2 tarihlerini takip etmelisiniz.

Örnek 4: Yetersiz Nakit Durumu

Senaryo: Pazartesi 30.000 TL nakitiniz var, 28.000 TL’lik alım yaptınız.

Sorunlu İşlem:

• Salı günü 25.000 TL’lik başka bir alım yapmak istiyorsunuz
• Ancak hesabınızda sadece 2.000 TL serbest nakit var
• İlk alımınızın parası Çarşamba’ya (T+2) kadar bloke

Çözüm Seçenekleri:

1. Çarşamba gününe kadar bekleyin
2. Ek nakit yatırın
3. İlk aldığınız hisseyi gün içi satıp (T kredisi) yeni alım yapın

Bu senaryo, T+2 sisteminde nakit yönetiminin ne kadar önemli olduğunu gösterir.

Örnek 5: Temettü ve T+2 Etkisi

Senaryo: ISCTR temettü dağıtıyor, hak ediş tarihi Cuma.

Zaman Planlaması:

• Çarşamba (T): ISCTR alırsanız, T+2 = Cuma (hak ediş)
• Perşembe (T): ISCTR alırsanız, T+2 = Pazartesi (hak ediş tarihi geçer)

Sonuç: Temettü almak için en geç Çarşamba günü alım yapmalısınız. Perşembe günü alım yaparsanız, takas Pazartesi’ye denk gelir ve temettü hakkı kazanamazsınız.

Bu nedenle temettü dağıtım dönemlerinde, yatırımcılar genellikle T-2 gününde (hak ediş tarihinden 2 gün önce) alım yaparlar.

T1 ve T2 Sisteminin Avantajları ve Dezavantajları

T+2 takas sistemi hem avantajlar hem de dezavantajlar içerir. Her yatırımcının bu sistemi anlaması ve buna göre strateji oluşturması gerekir.

Avantajlar

Sistemik Risk Azaltma: T+2 sistemi, piyasalara ani şoklar karşısında esneklik sağlar. İki günlük tampon, olağanüstü durumlarda işlemlerin iptal edilmesi veya düzeltilmesi için zaman tanır.

Operasyonel Verimlilik: Takasbank ve aracı kurumlar, işlemleri toplu halde işleyerek operasyonel maliyetleri düşürür. Anlık takas, sistem yükünü ve maliyetleri artırır.

Hata Düzeltme İmkanı: İki günlük süre, hatalı işlemlerin düzeltilmesi için yeterli zaman sağlar. Fiyat hataları, miktar hataları veya teknik problemler T+2 içinde çözülebilir.

Likidite Yönetimi: Yatırımcılar ve brokerlar, iki günlük sürede nakit pozisyonlarını planlayabilir ve optimize edebilir.

Uluslararası Standart: T+2, küresel piyasalarda standart olduğu için, uluslararası entegrasyon ve yatırım kolaylığı sağlar.

Dezavantajlar

Likidite Gecikmesi: Satış yaptığınızda paranız iki gün sonra hesabınıza geçer. Hızlı fırsat değerlendirmesi için sürekli nakit bulundurmanız gerekir.

Nakit Planlama Karmaşıklığı: Çok sayıda işlem yapan yatırımcılar için T+2 takibi karmaşık hale gelebilir. Her işlemin takas tarihini ayrı ayrı izlemeniz gerekir.

Fırsat Maliyeti: İki günlük bekleme, bazı yatırım fırsatlarını kaçırmanıza neden olabilir. Hızlı hareket gereken piyasalarda dezavantaj yaratır.

Temettü Hesaplama Karmaşası: Temettü dönemlerinde T+2 kuralı, yeni yatırımcılar için kafa karıştırıcı olabilir.

Gün İçi İşlem Kısıtı: Aynı gün aldığınız hisseyi satabilirsiniz ancak daha sonra tekrar almak için parayın T+2’de gelmesini beklemelisiniz.

T Kredisi Nedir ve Nasıl Kullanılır?

T kredisi, gün içi alım-satım yaparken ortaya çıkan özel bir durumdur. Bu mekanizmayı anlamak, günlük işlem yapan yatırımcılar için önemlidir.

T Kredisi Mekanizması

T kredisi, aynı gün içinde aldığınız hisseyi satmanıza veya sattığınız hisseyi geri almanıza olanak tanır. Teknik olarak, aracı kurum size kısa süreli kredi kullandırır.

Örnek:

• Sabah 100.000 TL nakit ile PGSUS alıyorsunuz
• Öğleden sonra PGSUS’u 105.000 TL’ye satıyorsunuz
• 5.000 TL kar + 100.000 TL ana para = 105.000 TL bakiyeniz olur
• Bu 105.000 TL ile başka hisse alabilirsiniz

Teknik olarak, PGSUS satışından gelen para T+2’de hesabınıza geçecek. Ancak broker, size bu parayı anlık kullandırarak T kredisi sağlar.

T Kredisi Limitleri

Farklı brokerlar farklı T kredisi politikaları uygular:

Limitsiz T Kredisi: Bazı brokerlar, gün içi işlemlerde sınırsız T kredisi verir. Sürekli alıp satabilirsiniz.

Limitli T Kredisi: Bazı brokerlar, hesap büyüklüğünüzün 2-3 katına kadar T kredisi sağlar.

Ücretli T Kredisi: Bazı brokerlar, belirli limitin üzerinde T kredisi kullanımı için faiz uygular.

T Kredisi Yok: Bazı brokerlar (özellikle yabancı) T kredisi vermez, sadece serbest nakitle işlem yapabilirsiniz.

Broker seçiminde T kredisi politikaları önemli bir faktördür, özellikle aktif işlem yapıyorsanız.

T Kredisi Riskleri

T kredisi kullanımı bazı riskler içerir:

Aşırı Kaldıraç: Sürekli T kredisi kullanarak, hesap büyüklüğünüzün çok üzerinde işlem yapabilirsiniz. Bu, kayıpları büyütür.

Takas Riski: T+2 gününde yeterli nakit olmadığında, broker pozisyonlarınızı zorunlu tasfiye edebilir.

Faiz Maliyeti: Ücretli T kredisi kullanıyorsanız, maliyetler birikir.

Disiplinsizlik: Kolay erişilebilir likidite, aşırı işlem yapmaya teşvik edebilir.

T kredisini kullanırken dikkatli olmalı ve risk yönetimi prensiplerini ihmal etmemelisiniz.

T+2 Sisteminde Nakit Yönetimi Stratejileri

T+2 sistemi altında etkin nakit yönetimi yaparak, likidite sorunlarını önleyebilir ve yatırım fırsatlarını kaçırmayabilirsiniz.

Strateji 1: Nakit Rezervi Tutma

Portföyünüzün %10-20’sini sürekli nakit olarak bulundurun. Bu, ani fırsatları değerlendirmenize ve T+2 bekleme süresini aşmanıza olanak tanır.

Örnek: 100.000 TL portföyünüz varsa, 10.000-20.000 TL’yi nakit tutun. Geri kalan 80.000-90.000 TL ile yatırım yapın.

Strateji 2: T+2 Takvimi Tutma

Tüm işlemleriniz için T+2 tarihlerini bir takvimde izleyin. Hangi gün ne kadar nakit gireceğini ve ne kadar nakit çıkacağını bilerek planlama yapın.

Excel veya Uygulama Kullanımı: Basit bir excel tablosu veya portföy takip uygulaması ile T+2 takviminizi oluşturun.

Strateji 3: Kademeli Alım-Satım

Büyük pozisyonları tek seferde değil, birkaç güne yayarak alın veya satın. Bu, nakit akışınızı dengeler.

Örnek: 50.000 TL’lik alım yapmak yerine, 3 güne yayarak 15.000-17.000 TL’lik alımlar yapın.

Strateji 4: T Kredisi Optimizasyonu

Brokerınızın T kredisi limitlerinizi öğrenin ve bu limitleri stratejik olarak kullanın. Ancak aşırı kaldıraçtan kaçının.

Strateji 5: Temettü Dönemlerinde Planlama

Temettü ödemelerini T+2 takviminize ekleyin. Temettü geliri, nakit girişi sağlayarak likidite artırır.

Borsa İstanbul’da T+2 Uygulaması ve Takasbank

Türkiye’de T+2 sisteminin altyapısını Takasbank sağlar. Bu kurumun rolünü ve işleyişini anlamak, sisteme güven açısından önemlidir.

Takasbank’ın Rolü

Takasbank (İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş.), Borsa İstanbul’da gerçekleşen tüm işlemlerin takasını ve saklamasını yapan resmi kurumdur.

Ana Görevleri:

• Alıcı ve satıcı arasında aracılık yapma
• Hisse senetlerini sakli tutma (dematerialization)
• Ödeme ve teslimat garantisi sağlama
• Piyasa riskini yönetme

Takasbank, “karşı taraf riski”ni ortadan kaldırır. Yani satıcı paranızı alamazsa veya alıcı hisseleri teslim edemezse, Takasbank garantör olarak devreye girer.

Merkezi Karşı Taraf (CCP) Sistemi

Takasbank, Merkezi Karşı Taraf (Central Counterparty – CCP) olarak çalışır. Bu sistemde:

• Alıcının karşı tarafı satıcı değil, Takasbank’tır
• Satıcının karşı tarafı alıcı değil, Takasbank’tır
• Takasbank her iki tarafa da garantör olur

Bu sistem, piyasa güvenilirliğini artırır ve sistemik riski azaltır.

Teminat Sistemi

Takasbank, aracı kurumlardan teminat alarak sistemin güvenliğini sağlar. Herhangi bir aracı kurum yükümlülüklerini yerine getiremezse, teminatlar kullanılır.

Bu çok katmanlı güvenlik sistemi, yatırımcıları korur ve piyasaya güven sağlar.

T+2 Sisteminde Sık Yapılan Hatalar

Yatırımcıların T+2 sistemi konusunda yaptığı yaygın hatalar ve bunlardan nasıl kaçınılacağı:

Hata 1: Yetersiz Nakit ile Alım Denemesi

Satıştan gelen para T+2’de hesabınıza geçeceği için, hemen başka alım yapamayabilirsiniz. Her zaman serbest nakit kontrolü yapın.

Çözüm: İşlem öncesi broker platformunuzda “serbest nakit” bakiyenizi kontrol edin.

Hata 2: Temettü Hak Ediş Tarihini Yanlış Hesaplama

Hak ediş tarihi Cuma ise, Perşembe alım yapmanın yeterli olduğunu düşünmek yaygın bir hatadır. T+2 sistemi nedeniyle en geç Çarşamba alım yapmalısınız.

Çözüm: Temettü takviminizi T-2 kuralına göre oluşturun.

Hata 3: T Kredisi Limitini Aşma

T kredisi limitinizi bilmeden sürekli işlem yapmak, brokerınızın pozisyonlarınızı zorunlu tasfiye etmesine neden olabilir.

Çözüm: Brokerınızdan T kredisi limitlerinizi öğrenin ve buna uygun işlem yapın.

Hata 4: Aynı Günde Satıp Tekrar Alma Beklentisi

Sabah sattığınız hisseyi öğleden sonra tekrar almak istediğinizde, satıştan gelen para T+2’de hesabınıza geçeceği için nakit yetersizliği yaşayabilirsiniz.

Çözüm: Böyle stratejilerde yeterli nakit rezervi bulundurun veya T kredisi kullanın.

Hata 5: Hafta Sonu ve Tatilleri Hesaba Katmama

T+2 hesaplamasında sadece iş günleri sayılır. Cuma günü işlem yaparsanız, T+2 Salı gününe denk gelir (hafta sonu sayılmaz).

Çözüm: T+2 hesaplamalarında tatil günlerini atlayarak hesaplayın.

T+2 Karşılaştırma Tablosu

Aşağıdaki tablo, farklı işlem türlerinde T+2 sisteminin nasıl çalıştığını karşılaştırmalı olarak göstermektedir: